Fermentlərin iş şərtləri
Bədəndə hər kimyəvi reaksiya üçün müəyyən fermentlər vəzifələndirilmişdir. Fermentlər, bir-birlərinin vəzifələrini etməzlər. Hər vəzifə üçün təyin olunmuş olan xüsusi fermentin, hadisə yerində mütləq hazır olması lazımdır. Əgər fermentlər tükənər və yenilənməzlərsə, bunların yerini ala biləcək yeni bir ferment yoxdur. Daha əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, domino daşlarının sıralı düzülməsini xatırladar şəkildə reaksiyalar da bir-birləriylə əlaqəlidirlər. Əgər hər hansı bir fermentin əskikliyi səbəbiylə reaksiyalardan biri reallaşmazsa, ardıcıl haldakı kimyəvi reaksiya zənciri tamamilə dayanar. Məsələn, DNT köçürülməsi əməliyyatında yeni yaranan zəncirin yoxlamasını edən tək bir fermentin yoxluğu vəziyyətində, səhv köçürmə meydana gələcək, sonra vəzifə alan fermentlər vəzifələrini yerinə gətirə bilməyəcək və orqanizmdə funksiyasız və ya səhv bir DNT çıxarılmış olacaq.
Fermentlər eyni zamanda müəyyən bir istilik və pH dəyəri içində funksiyalarını yerinə yetirə bilərlər. Fermentlərin ümumi mənada canlı qala bildikləri istilik aralığı 30-70oC və buna "optimum istilik" deyilir. Bu olduqca xüsusi bir istilik aralığıdır, çünki insan bədəninin orta istiliyi 36.5oC-dir və bu istilik, insan bədəninə aid fermentlərin işləməsi üçün ən uyğun nisbətdir. Hətta bədəndə elə fermentlər vardır ki, işlədikləri həssas şərtlərdən ötəri həyatda qala bildikləri istilik aralığı çox daha məhduddur. Bu səbəbdən, insan bədənindəki ən kiçik bir istilik dəyişməsi belə fermentlərin işinə təsir edər. Bədən soyuqdan donduğunda və ya adamın hərarəti çıxdığında, fermentlərin sürətləri yavaşlayar, etdikləri əməliyyat sayı azalar. Bəzi fermentlər isə ölərlər. (Baxın. Müdafiə etmə Sistemi Möcüzəsi, Harun Yəhya)
İstilik 10 dərəcə C qədər yüksəldiyində reaksiya sürəti iki misli artar. Bir başqa sözlə, reaksiyanın sürətinin artması istilik ilə düz mütənasibdir. Lakin bu dərəcə böyük bir artım sonrasında, reaksiyanın sürəti birdən düşməyə başlayar və tamamilə dayanar. Hər nə qədər reaksiya sürətləri ilk başda ani bir artım göstərsə də, fermentlərin iş şərtləri baxımından bu istiliyin əlverişli olmadığı açıqdır. Optimum istiliyin bir az üzərində fermentlər təsirsiz olmalarına baxmayaraq, istilik düşdükdə, təkrar təsirli hala keçə bilərlər. Lakin bu yüksək istilik davam etsə və ya bir az daha yüksəlsə, fermentlər tamamilə təsirlərini itirərlər. Çünki, fermentlər üç ölçülü quruluşa sahibdirlər və yüksək istilikdə sahib olduqları bu helozonik üçölçülü quruluşu itirərlər. Fermentlərin bu quruluşu parçalanar və əvvəlki nizamını itirər. Nəticədə funksiya icra edə bilməz hala gəlirlər.
Aşağı istilikdə də fermentlər funksiyasız qalarlar. Lakin aşağı istilik fermentlərin quruluşunu pozmaz. İstilik köhnə halına qayıtdıqda fəaliyyət yenə başlayar. Bu üsuldan dondurulmuş qidalar sektorunda olduqca faydalanırlar. Qidalar, dondurularaq uzun müddət saxlanmaqda, həll edildiklərində təkrar aktiv hala keçən fermentləri vasitəsiylə yenidən köhnə qida dəyərlərinin böyük bir qisminə qovuşurlar.
İstilik xaricində fermentlər üçün bədənin pH dəyəri də olduqca əhəmiyyətlidir. pH-ın bucaqlımı "potensial hidrogen"dir. O bölgədə və ya molekulda olan hidrogen ionlarının konsentrasiya dərəcəsini göstərər. Konsentrasiya dərəcəsi 1dən 14-ə qədər qiymətləndirilər. 7 suyun varlığını göstərər və neytral bir mühiti təsvir edər. 7-dən sonrakı ədədlər mayenin əsas olduğunu, 7-dən əvvəlkilər də turş olduğunu ifadə edərlər. Bu ayrı-seçkilik, maye mühit içərisində reallaşan reaksiyaların meydana gələ bilməsi üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki bəzi molekullar suda əriyərkən, bəzilərinə su təsir etməz. Bu molekulların ancaq və ancaq turşuda ərimələri lazımdır.
Fermentlər, ümumiyyətlə, müəyyən bir pH aralığında fəaliyyət göstərərlər. Buna "optimum pH" deyilir. Bütün fermentlərin işləyə bilmələri üçün ortalama bir pH dəyərinə ehtiyacı olduqları ilə birgə, bəzi fermentlər yenə bu sərhədlər içində öz iş şərtlərinə uyğun xüsusi bir pH dəyərində işləyərlər. Məsələn, zülalı parçalayan pepsin, ancaq mədənin pH-nin 2 olduğu turş mühitdə maksimum işləyə bilər. Ancaq pankreastan ifraz olunan və zülal həzmində rol alan tripsin, pH 8,5 olan mühitlərdə maksimum işləyə bilir. Qüvvətli asidik və ya əsas mühit, fermentlərin strukturlarının pozulmasına səbəb olur.
Fermentlərin iş sahələri, canlı bədənidir. Çox həssas iş şərtlərinə sahib olmalarına baxmayaraq, canlı bədəni bu molekulların hərəkət edib işləyə bilmələri üçün ən uyğun xüsusiyyətlərə malikdir. Bir canlı bədənində, 2.000 növ fermentin birdən, olduğu şərtlərə uyğun bir şəkildə işləyə bilməsi, o bədənin də, fermentlərin də xüsusi olaraq yaradılmış olduğunu göstərir. İnsan bədənini yaradan, bədəndəki hər quruluş üçün fərqli şərtlər təyin edən və fermentləri də bütün bunlara uyğun olaraq yaradan Allahdır. Allah, bir insanın yaşaması üçün lazım olan bütün şərtləri sonsuz bir elmlə yaratmışdır. Belə ki, bunların təsadüfən meydana gəlmələri, təsadüfən bir-birlərinə uyğunlaşma göstərmələri qeyri-mümkündür.
Bu üstün sənət, ayələrdə bu şəkildə xəbər verilmişdir:
Yeddi göyü təbəqələr şəklində quran Odur. Sən Mərhəmətli Allahın yaratdığında qətiyyən bir uyuşmazlıq tapmazsan. Bir başını qaldırıb göyə diqqət yetir, heç onda bir çat görürsənmi? Sonra göz gəzdirib təkrar bax. Göz zəlil və yorğun halda özünə tərəf dönəcəkdir. (Mülk surəsi, 3-4)
